به زیارت اهل قبور می‌رویم؛ سر بر آستان پیامبر اکرم و اهلبیت علیهم‌السلام می‌ساییم و با آنان سخن می‌گوییم؛ اما آیا آنان سخن ما را می‌شنوند؟ آیا دلایل عقلی و نقلی معتبری وجود دارد که این مطلب را ثابت نماید؟
در این نوشتار، از میان دلایل متعددی که نشان می‌دهد کسانی که از دنیا رفته‌اند، صدای ما را می‌شنوند، به برخی موارد اشاره شده است.
برای ما ممکن نیست که با عقل بشری بتوانیم خصوصیات و کیفیات عالم برزخ را بفهمیم و اثبات نماییم؛ اما با این وجود، این مطلب را محال عقلی نمی‌دانیم که مردگان، صدای ما را بشنوند و یا به ما پاسخ بدهند. بنا بر این هیچ مانع عقلی برای این اعتقاد وجود ندارد. اکنون برای اثبات این مدّعا باید از دلایل معتبر نقلی بهره گیریم .
دلایل نقلی که این باور را اثبات می‌کند، فراوان است. به‌عنوان مقدمه باید توجه داشت که بر اساس آیات متعدد قرآن کریم و همچنین روایات متواتر، تمام انسان‌هایی که از دنیا رفته‌اند و در عالم برزخ به‌سر می‌برند، زندگی برزخی دارند. به‌خصوص کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند، از حیات برزخی برخوردارند.
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:
وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ» [۱]
و هرگز گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شدند، مردهاند، بلکه زندهاند و نزد پروردگارشان روزى داده مىشوند.»
به یقین، اهلبیت علیهم‌السلام والاترین مصادیق شهیدان راه خدا هستند و از زندگی برزخی بهره‌مندند.
این آیه‌ی شریفه به ما می‌فهماند که شهیدان راه خدا، از حیات برزخی بهره‌مند هستند و لازمه‌ی حیات این است که از درک و شعور برخوردار باشند.
به دلایل معتبر و پرشمار، پس از مرگ، ارتباط انسان با دنیا قطع نمی‌شود و اگر با مردگان سخن بگوییم، کلام ما را درک می‌کنند.
اینک به دلایل معتبری اشاره می‌کنیم که توانایی شنیدن را برای مردگان اثبات می‌کند:
حضرت صالح پس از آن‌که قومش به عذاب الهی هلاک شدند، آنان را خطاب می‌کند. خدای تعالی در قرآن کریم در سور‌ه‌ی مبارکۀ اعراف می‌فرماید:
فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فی دارِهِمْ جاثِمینَ. فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قالَ یا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسالَةَ رَبِّی وَ نَصَحْتُ لَکُمْ وَ لکِنْ لا تُحِبُّونَ النَّاصِحینَ» [۲]
پس زلهاى سخت آنان را فرا گرفت، و در خانههایشان [به رو درافتاده] جسمى بىجان شدند! پس صالح از آنان روى گرداند و گفت: اى قوم من! قطعاً من پیام پروردگارم را به شما رساندم، و برایتان خیرخواهى کردم، ولى شما خیرخواهان را دوست ندارید.»
چگونه ممکن است حضرت صالح علیه‌السلام کسانی را صدا زده باشد و با آنان سخن گفته باشد که هیچ‌گونه درکی از کلام او نداشته‌اند؟!
مشابه این آیه، در همین سوره، در آیات ۹۱ تا ۹۳ از زبان حضرت شعیب علیه‌السلام نقل شده است.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله پس از پایان جنگ بدر، فرمان دادند اجساد مشرکین را در چاهی که در آن منطقه بود بیاندازند؛ سپس ایستادند و آن کشتگان را مخاطب قراردادند و فرمودند:
ما آن‌چه پروردگارمان به ما وعده داده بود، حق یافتیم؛ آیا شما هم آن‌چه پروردگارتان به شما وعده داده بود، حق یافتید؟
یکی از اصحاب عرض کرد:
ای رسول خدا! آیا با مردگان سخن می‌گویی؟
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
شما از آنان (مردگان) شنواتر نیستید؟» [۳]
این گزارش تاریخی، به روشنی نشان می‌دهد که مشرکان، در عالم برزخ صدای زندگان را می‌شنوند؛ حال اگر کفار و مشرکان، صدای زندگان را می‌شنوند، به طریق اولیٰ، مؤمنان و به‌خصوص امامان علیهم‌السلام، صدای خطاب کننده را می‌شنوند.
قابل توجه این‌که، گرچه این مطلب تاریخی در منابع روایی متقدم شیعه نقل نشده و در صحاح و کتب روایی اهل‌تسنن آمده است، اما شبیه این جریان تاریخی در کتاب ارشاد از شیخ مفید قدّس‌سره نقل شده است که مفاد جریان جنگ بدر را تأیید می‌کند.
خلاصۀ مطلب نقل شده در ارشاد این است که پس از پایان جنگ جمل، حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، هنگام عبور از میان کشتگان، به کنار جنازه‌ی کعب‌بن سور و طلحه ـ از سران ناکثین ـ رسیدند و دستور دادند آنان را بنشانند؛ سپس خطاب به هرکدام از آنان، همان سؤالی را پرسیدند که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از کشتگان بدر سؤال کردند؛
شخصی عرض کرد:
یا امیرالمؤمنین! چرا از دو کشته که کلام شما را نمی‌شنوند سؤال می‌کنید؟!
آن حضرت فرمودند:
یا رجل! و اللَّه لقد سمعا کلامی، کما سمع أهلُ القلیب کلام رسول اللَّه
ای مرد! به خدا قسم آن‌دو کلام مرا شنیدند، همان گونه که اهل چاه، در بدر، کلام رسول خدا را شنیدند.» [۴]
فقیهان شیعه با استناد به روایات معتبر، مستحب می‌دانند درسلام نماز بگوییم:
السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته!» [۵]
درود و رحمت و برکات خدا بر تو ای پیامبر!»
اگر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله صدای ما را نمی‌شنوند، سلام کردن و ایشان را مخاطب قراردادن، کار بیهوده و عبثی است و قطعاً معصوم علیه‌السلام ما را به کار بیهوده فرمان نمی‌دهد.
فقیه بزرگوار شیعه، ابن فهد حلی قدّس‌الله‌سره در کتاب ارزشمند عُدَّةُ الدّاعی از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمودند:
من کان له حاجة إلى الله عز وجل فلیقف عند رأس الحسین علیه‌السلام ولیقل :
یا أبا عبد الله! اشهد انک تشهد مقامی وتسمع کلامی وانک حی عند ربک ترزق فاسئل ربک وربى فی قضاء حوائجی، فإنها تقضى ان شاء الله تعالى .» [۶]
هرکس به پیشگاه خدای عزوجل حاجتی دارد، نزد سر [مطهر امام] حسین علیه‌السلام بایستد و بگوید:
ای ابا عبدالله! شهادت می‌دهم که جایگاه مرا می‌بینی و سخنم را می‌شنوی و زنده هستی و در نزد پروردگارت روزی داده می‌شوی؛ پس، از پروردگارت بخواه که حاجت‌های من را برآورد؛ پس إن شاء الله تعالی حاجتش برآورده می‌گردد.»
ائمه‌ی هدی علیهم‌السلام نه‌تنها صدای زائر را می‌شنوند بلکه او را می‌بینند و از حال او آگاه هستند. در روایتی در کتاب معتبر و ارزشمند کاملُ اّیارات از حضرت امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که درباره‌ی جد اطهرشان، حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام فرمودند:
. إنَّهُ لَیَنْظُرُ إلی زُوّارِهِ .» [۷]
. او به زائرانش نظر می‌افکند .»
تقریباً در تمام زیارت نامه‌های مأثور، معصومین و امام‌زادگاه علیهم‌السلام را مخاطب قرار می‌دهیم و به آن بزرگواران سلام می‌گوییم.
اَلسَّلامُ عَلیکَ یا أَمینَ اللهِ فی أرضِه (زیارت امین الله)
اَلسَّلامُ عَلَیکُمْ یا أهلَ بَیتِ النُّبُوَّة (زیارت جامعه‌ی کبیره)
اَلسَّلامُ عَلَیکَ با أباعَبدِالله (زیارت عاشوراء)
نکته‌ی قابل توجه این است که بسیاری از این زیارت‌نامه‌ها، مانند زیارت امین الله، زیارت جامعه‌ی کبیره و زیارت عاشورا، از نظر اعتبار سند و متن، در جایگاه بسیار بالایی قرار دارند و اطمینان داریم که این زیارت‌ها از بیان ارزشمند و نورانی اهل بیت علیهم‌السلام صادر شده است.
اگر امامان و امام‌زادگان علیهم‌السلام صدای زائر را نمی‌شنیدند، تعلیم این زیارت‌های متعدد و معتبر از ناحیه‌ی اهل بیت علیهم‌السلام، کاری عبث و بیهوده بوده است و صدور کار بیهوده از آنان، با مقام والای وعصمت ایشان تناسب ندارد.
حتی خودِ آن بزرگواران، بنا بر نقل برخی زیارات ــ به خصوص زیارت امین الله ــ با همین الفاظ، امامان پیشین علیهم‌السلام را خطاب می‌کردند و سلام می‌دادند.
شهید اول قدّس‌الله‌سرّه در کتاب مزار از حضرت امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که در تعلیم زیارت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، به محمد‌بن مسلم فرمود:
. ثُمَّ انْکَبَّ عَلَى الْقَبْرِ فَقَبِّلْهُ وَ قُلْ:أَشْهَدُ أَنَّکَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ تَشْهَدُ مَقَامِی .» [۸]
. سپس خود را روی قبر بیفکن، آن را ببوس و بگو: شهادت می‌دهم که کلامم را می‌شنوی و جایگاهم را شاهد هستی.»
مشابه این عبارات (تسمع کلامی و .)، در اذن دخول حرم‌های مطهر نیز آمده است. [۹]
با این گزارش‌های پرشمار و با این‌همه دلیل‌های نقلی پراعتبار ــ که در این نوشتار، برای رعایت اختصار، کمی از آن فراهم آمد ــ به این باور دست پیدا می‌کنیم که مردگان و به‌خصوص اولیای الهی، پیامبر اکرم و اهلبیت عیلهم‌السلام، صدای ما را می‌شنوند.
با وجود این دلایل معتبر و فراوان ، چگونه ممکن است بپذیریم سخن آن کس را که در مصاحبه‌ای گفته است:
ما هیچ دلیل عقلی و نقلی معتبری نداریم که این خفتگان در زیر خاک، خواه امام باشند، خواه خواهر امام، خواه برادر امام، صدای زائران را می‌شنوند .» [۱۰]
سید مهدی محمودی
چهاردهم اردیبهشت سال نود و نه شمسی
1. آل عمران: ۱۶۹
2. اعراف: آیه‌ی 78 و 79
3. صحیح بخاری: ج ۲، ص ۱۰۱؛ سیرۀ حلبی: ج ۲، ص ۴۳۵
4. الإرشاد: ج ۱، ص ۲۵۶
5. روایات استحباب سلام بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در سلام نماز، در منابع فقهی و حدیثی معتبر موجود است؛ مانند تهذیب شیخ طوسی: ج ۲، ص ۳۱۶
6. عدة الداعی و نجاح الساعی: ص ۵۶
7. کامل ایارات: ص ۲۰۶
8. المزار (شهید اول) : ص97؛ المزار الکبیر (ابن مشهدی): ص211
9. مصباح (کفعمی): ص ۴۷۳
10. بخشی از مصاحبه با یکی از روشنفکران، با عنوان خدا به هر دردی نمی‌خورد »؛ این مصاحبه در روز دوم فروردین ۱۳۹۹ در رسانه‌ی مرتبط با او منتشر شده است.